In gesprek met leden van de noteringscommissie

Zoeken naar een ‘gulden middenweg’

Hoe komt de prijs van Boerenkaas en kaas, gemaakt op de boerderij, tot stand? Vroeger een kwestie van ‘handjeklap’ op de markt. Maar sinds 1997 zitten elke eerste vrijdag van de maand kaasproducenten en -handelaren aan tafel om met elkaar de situatie op de kaasmarkt te bespreken. En uiteindelijk bepalen ze samen de prijs. Een prijs die gebaseerd is op kaas van veertien dagen oud, die door de handel wordt opgelegd in pakhuizen om verder te rijpen. Voor deze uitgave van Boer en Zuivel raken Wijnand de Wit (kaasmaker), Jan Kos (CEO Vandersterre Groep) en Theo Dekker (voorzitter van de BBZ) in een geanimeerd gesprek met elkaar. Over noteringen, kaas en een ‘gulden middenweg’. Jan weet nog precies hoe het begon. “Ik was betrokken bij de oprichting van die commissie. In 1985 startte ik bij Vandersterre en kwam ik nadrukkelijker in aanraking met het fenomeen ‘Boerenkaas’. In die tijd ontmoetten kaasboeren en -handelaren elkaar bijna elke dag van de week. Op maandag op de beurs in Hoofddorp, dinsdag was er markt in Bodegraven, op woensdag in Woerden en op donderdag stond de markt in Gouda. Op vrijdag kwam de Leeuwarder noteringscommissie bij elkaar, waar handel en productie de prijs van fabriekskaas bepaalden. Piet van der Sterre ging elke dinsdagmorgen met een flink pak geld in z’n zak naar de markt in Bodegraven. Daar kwamen ook de boeren met hun wagens, waar de handelaren omheen liepen. Dan was het een grim en een grom en werd de zaak – handjeklap – beklonken. Dat was nog zo in 1985, toen ik hier in Bodegraven kwam. Maar het ging vanaf de zestiger jaren al zo. En elke markt had z’n eigen notering voor kaas.”

Notering in een boekje

“Er liep iemand over de markt, die de verschillende prijzen in een boekje noteerde”, legt Wijnand uit. “Maar na verloop van tijd kwamen er steeds minder mensen naar die verschillende markten. Op het laatst ging het nog maar over een paar partijen, die op geen enkele manier de markt meer vertegenwoordigden.”

Langetermijnafspraken

“Tegelijkertijd wilde de handel meer langetermijnafspraken maken”, merkte Jan. “Maar er moest dan wel een platform zijn, waarop de prijs werd bepaald. Je kon niet met elke boer apart een afspraak maken. Bovendien nam ook het belang van de retail toe, die was ook niet gebaat bij elke week een andere prijs. In 1996 hebben we vanuit de GEMZU, de branchevereniging van alle boter-, poeder- en kaashandelaren in Nederland, contact gezocht met de Bond van Boerenkaasbereiders, met het idee om samen naar een noteringsmodel te kijken. In 1997 zijn vervolgens de statuten van de noteringscommissie opgesteld.”

Wat zijn de indicatoren waar jullie naar kijken? Markt, melkprijs, marge?

“We beginnen altijd met een rondje waarin iedereen z’n visie op de markt geeft”, vertelt Wijnand. “Of er veel voorraden zijn, of juist weinig. Of de kosten oplopen, de melkprijs wordt daarin meegenomen. Eigenlijk bespreken we alle facetten van de markt. En aan het eind van ieders betoog, geeft de één aan dat de prijs omhoog zou moeten. Of een ander wil juist dat de prijs omlaaggaat en geeft daar meteen een indicatie bij. Uiteindelijk wordt het na één rondje al duidelijk welke kant het opgaat.”

Handelaren willen toch altijd een lage prijs, en boeren juist een hoge?

Volgens Wijnand is dat het verkeerde uitgangspunt. “Natuurlijk hebben wij belang bij een hoge prijs, maar het moet wel kunnen. Want ons belang is ook dat de afzet goed door blijft lopen. Wij hebben niets aan vraaguitval door een te hoge notering, bijvoorbeeld. Wel bij een eerlijke prijs en continuïteit. Hoe dat dan precies moet, daar gaan we nog wel eens apart voor zitten.”

Draagvlak voor argumenten

Jan: “Ja, dan schorsen we en gaan boeren of handelaren apart verder. De andere partij blijft dan zitten. Overigens, elke bijeenkomst begint een ander als eerste met zijn verhaal. We rouleren. En tijdens het overleg wisselen we elkaar in volgorde af: een boer, een handelaar, een boer, een handelaar… dat is belangrijk voor het evenwicht. Als je eerst de vier boeren aan het woord laat, dan is hun kruit verschoten nog voor er één handelaar aan het woord is geweest. Handelaren zeggen niet allemaal hetzelfde, en dat doen de boeren ook niet. Maar het gaat erom dat je draagvlak creëert op basis van argumenten en waarnemingen vanuit ieders eigen gezichtsveld.”

En als de stand gelijk is? Als de boeren omhoog willen en de handelaren niet?

“Dan gebeurt er niets, dat is een van de afspraken die in het regelement staan. Er moet dus altijd een boer of handelaar meegaan met de andere partij. Als dat niet gebeurt, dan blijft de prijs zoals die is”, legt Wijnand uit. “Maar de voorzitter kán een belangrijke rol spelen als het overleg echt in een patstelling verkeert. Als je er na een schorsing nog steeds niet uitkomt. Dan zit je weer bij elkaar en ik heb weleens meegemaakt dat de voorzitter dan een ferme klap op tafel geeft en zegt we gaan toch dit of dat doen. Er begint dan meestal wel iemand te kermen, maar soms werkt het. En ik moet zeggen, de argumenten zijn altijd belangrijker dan de emoties.”

Verwerkingskosten

Voor Theo Dekker werkt het toch weer anders. “Ik maak geitenkaas en daar is geen notering voor. Ik zoek m’n eigen weg in de prijsstelling. Boven op de prijs van de geitenmelk reken ik verwerkingskosten. En dan kom ik op een prijs waarvan ik zeg ‘jongens, daar wil ik het wel voor doen. En niet voor minder’. Ik vraag onze leden weleens naar hun verwerkingskosten, maar ik sta ervan versteld dat een hoop dat niet eens weet. Voor het verwerken van melk tot kaas maak je toch kosten. Je hebt de melk, ingrediënten, arbeid, tijd, energie.”

Een paar tientjes per uur

“Maar goed, het komt toch écht voor dat boeren tegen kostprijs leveren of zelfs minder. Gewoon omdat de markt anders is, reageert Wijnand. “In principe ben je 24 uur per dag met je bedrijf bezig. Er zijn weinig boeren die elk uurtje bijhouden. Maar ik durf er wel vanuit te gaan dat de meeste boeren met een beetje serieus bedrijf, zomaar aan de zestig tot tachtig uur per week komen. Als ze dan aan het eind van het jaar uitrekenen wat ze verdienen, dan zijn er genoeg die niet meer dan een paar tientjes per uur overhouden. Daar ben ik wel van overtuigd.”

De markt bepaalt

“In de noteringscommissie zitten we niet met een papiertje waarop prijsstijgingen van krachtvoer, brandstof en bijvoorbeeld loonkostenontwikkeling zijn bijgehouden, waardoor we bijvoorbeeld 8 cent per kilo kaas meer willen hebben”, zegt Jan. “Zo werkt het niet. Het is de markt die bepaalt. De afgelopen tijd belden verschillende collega’s dat ze de vraag naar kaas niet konden aanslepen. Maar aan de andere kant hadden we ook te maken met de retail, die bezorgd was over de afzetontwikkeling van bepaalde producten. Als je die vervolgens een prijsverhoging in de maag splitst, waardoor voorraden niet in verhouding staan tot de afzet en kaas geforceerd verkocht moet worden, dan krijg je dat linksom of rechtsom toch een keer terug. We hebben de gewenste prijsverhoging toen toch wat weten te dempen. Het is vaak zoeken naar een gulden middenweg.”

De notering als richtprijs

Jan wil tot slot nog één ding kwijt. “Ik heb weleens iemand horen roepen dat die noteringen prijsafspraken zijn. Is dat wel legaal, wordt dan gezegd. Maar die notering moet je zien als een richtprijs. Het is niet zo dat iedereen zich daaraan moet houden. Je kan het zien als een gemiddelde van wat er op de markt voor betaald kan worden. Er zijn boeren die boven of onder de notering verkopen. Dat mag. Je hebt ook mensen die vaste plussen betalen boven op de notering. De notering plus… of een vaste min. Die heb je ook hoor.”

• 

• 

•