Jos van Riet: “Het woord ‘schoon’ moet je in hoofdletters op je voorhoofd schrijven”

Plaats van handeling: de Cheese Experience in Woerden. Een kaaspakhuis, omgetoverd tot een interactieve ‘kaasbeleving’, waar je rondleidingen krijgt, workshops volgt en kaas leert maken. Bovendien is het kaaspakhuis ook nog altijd in werking als pakhuis. Hoofdpersoon van dit verhaal: Jos van Riet. Grondlegger van deze ‘experience’ en vader van het idee. Inmiddels is hij 82 jaar oud. Maar nog altijd een springlevende spraakwaterval. Een vraag of een speld is er nauwelijks tussen te krijgen.

“Ik ben hier geboren op de hoek van de straat, in m’n vaders kaaspakhuis. Als kind heb ik eerst zeven jaar op kostschool gezeten. Van de kostschool ging ik naar het semenarie. Want ik wilde priester worden. Maar ja, ze vonden dat ik er niet geschikt voor was. Ik keek te veel naar de meiden. Toen wilde ik naar de ULO, van meester Brok. Maar m’n vader stuurde mij naar de derde klas van de roomskatholieke HBS. Na zes weken werd ik teruggezet naar de tweede. En na nog eens zes weken naar de eerste. Toen ik uiteindelijk ook nog bij de directeur op het matje moest, haalde mijn vader mij van school. ‘Je gaat voor straf in het pakhuis werken’, zei hij. M’n vader dacht dat ik er wel de pest in zou hebben. Maar ik ging daar twee jaar lang met een stralende glimlach aan het werk. Daar moest ik poetsen. Simpel. Maar als je in de kaaswereld zit, dan moet je het woord ‘schoon’ in hoofdletters op je voorhoofd schrijven.”

Oma’s petroleumstelletje

“Van m’n ome Co, bedrijfsleider bij m’n vader, heb ik het vak geleerd: het afrijpen van kazen. Hoe de kaas ook binnenkomt. Tegenwoordig krijgen de kazen een plastic coating. Maar toen smeerden we nog olie. Ik begon daar in februari en het was flink koud. Dan wordt lijnolie dik. Daarom vroeg ik of ik het petroleumstelletje van m’n oma mocht hebben. Daar zette ik dan een emmer lijnolie op, die mooi dun bleef. Zo kon ik de lijnolie er heel dun opzetten. Dat is beter voor de kaas. Bovendien glanzen ze fantastisch!”

Uitleggen dat het anders kan

“Ik kan goed lesgeven en heb ook voor PUM gewerkt, die ondernemers in het buitenland ondersteunt. M’n eerste reis ging naar Armenië, in 2003. Op het vliegveld werd ik opgevangen en kwam ik bij het Meer van Sevan terecht, het hoogste én grootste bergmeer van Europa. De mensen daar hadden 400 hectare land en ik weet niet hoeveel slechte koeien. Ik zeg altijd, ‘ik geef geen les, maar verbeter hun product’. Het werkt niet, als je zegt dat ze het niet goed doen. Je moet uitleggen dat het anders kan. Ik ben er uiteindelijk drie keer geweest. En ik denk wel dat ik iets voor die mensen bereikt heb. Maar zolang de baas meer geld steekt in z’n Mercedes dan in z’n productiefaciliteiten, schiet het niet heel erg veel op.”

Barbecuerekje als wrongelsnijder

“Zo ben ik ook in Nicaragua geweest en gaf ik les op de universiteit. Dat moet je zien als HTS-niveau. Met heel veel praktijk en weinig theorie. Ik werd verwelkomd door de rector magnificus. Het bleek al snel dat ze niets hadden om kaas te maken. Maar op de fruitafdeling hadden ze wel een paar grote pannen. Ik heb een kaasbakje met dubbele wand getekend, die ter plekke in elkaar gelast werd. Om de wrongel te snijden hebben we een barbecuerekje gebruikt. Met warm en koud water konden we aan de slag. We hebben daar kaas in palmbladeren gemaakt. Toevallig kwam er uitgerekend die dag een tv-ploeg langs en zag mijn landenmanager mij een paar dagen later stomtoevallig op tv.”

Kinderen met een beperking

“Op de praktijkschool hier in Woerden heb ik op de woensdagmiddag een aantal jaar lesgegeven aan kinderen met een IQ van rond de 75. Niet om ze kaasmaker te laten worden, maar om ze uit te leggen wat werken is. Dan ging ik met die kinderen een paar weken achter elkaar op woensdag een kaaspakhuis opruimen. Die jongens en meisjes kunnen er ook niets aan doen. In m’n pakhuis heb ik daarom altijd kinderen met een beperking gehad. Eén jongen was de zoon van een vriendin van mijn vrouw. Ze wisten niet wat ze met hem aan moesten. We hebben Mark om te beginnen leren vegen en allerlei andere klussen laten doen. Maar na twee jaar moest hij naar de sociale werkplaats. Twee dagen later stond hij huilend bij ons op de stoep.” Jos doet een huilstem na: “Ik vind er niets aan!” riep hij. “Uiteindelijk heeft hij acht jaar bij ons gewerkt. Wel werden we elke keer strenger voor hem. Maar nu werkt hij bij Vandersterre in Bodegraven. Hij heeft zelfs z’n rijbewijs gehaald en woont zelfstandig. Als ik hem daar tegenkom en vraag hoe het gaat, dan brult hij steevast uit volle borst: “Het is niet zoals bij jou!”.

Waarom noemen ze je de ‘kaaskoning’?

“Ik heb altijd herrie gemaakt over kaas. De publiciteit opgezocht en elke week de markt gepresenteerd. Als ik daar kaas kocht, was dat een waar schouwspel. Handjeklap. Van Jan Spek, die pas overleden is, heb ik veertig jaar lang kaas gekocht. Dat was een serieuze strijd op de markt. Het was echt geen flauwekul, die handel. Elke keer gingen we in onderhandeling. Als hij tegen mij zei, ik kom de kazen volgende week wel brengen, dan zei ik dat ik dat niet deed. Ik koop kaas op de markt.”

Een échte kaasmakerij uit Drenthe

“Ik vond dat in onze ‘Cheese Experience’ een échte kaasmakerij moest staan. Ik had er eerder al eentje gebouwd in Volendam. Van een Spaanse vrouw met een Hollandse man op een boerderij in Drenthe konden we de complete inventaris overnemen. We kregen er drie kuipen bij, de hele rataplan. We hebben alles gekocht voor 25.000 euro en eruit gehaald wat we hier konden gebruiken. Wat we niet nodig hadden, is weer verkocht. Nu geven we hier workshops over kaasmaken. Aan iedereen die kaas wil leren maken, of het nu kinderen of volwassenen zijn. Professionals of amateurs. Voor die laatste groep heb ik een boek geschreven over het maken van kaas, ‘Kaas uit het Hart’. Ik heb het ook in het Engels laten vertalen en nu komen er allerlei mensen uit het buitenland langs. Zo heb ik hier mensen uit onder andere Japan, Singapore, Australië, Syrië en Amerika over de vloer gehad om kaas te leren maken.”

Ik denk dat jij nooit stopt met werken

“Waarom zou ik? Op een stoel word je oud! Ik stap ’s ochtends in m’n auto (die auto is mijn fiets) en dan rij ik even hierheen. Bel ik met Roel, m’n maatje. Dan poetsen we de kazen hier. Of we gaan bij een boer langs om les in kaasmaken te geven. Of we helpen z’n methodes te veranderen. Waarbij ‘schoon’ toch altijd weer het toverwoord is. We maken altijd eerst de installatie schoon voor we kaas maken.”

Boterhammenjan

Ik ben de op één na oudste kaaskeurmeester van Nederland. Mijn leermeester, Janus Boer, is ouder dan ik en keurt ook nog. Ik doe twee keer per jaar de boerenkaaskeuringen én de Cum Laude keuringen. Weet je wat ook mooi is van die keuringen? Een flink deel van de opbrengst van de gekeurde kaas gaat naar BoterhammenJan. Dat is een meneer in Rotterdam die ervoor zorgt dat kinderen die van huis uit geen lunch meekrijgen, tussen de middag toch een boterham met kaas te eten krijgen.”

Heb je plannen voor de toekomst?

“Nou, nóg langer leven. En ik hoop dat de Cheese Experience goed blijft gaan. Er zit flink wat subsidie van de gemeente in. Kijk, de meiden van de VVV die in dit kaaspakhuis zitten verkopen Woerden en wij verkopen de kaas. Daar komt het op neer. En als er wat voorbijkomt, ben ik nooit te beroerd om iets op te pakken. Zelfs niet met m’n 82 jaar.”